Çka është idealizmi?

Çka është Idealizmi?

Tendenca filozofike e cila konsiston për të risjellur qdo ekzistencë tek mendimi, në kuptimin e mirëfilltë të fjalës mendim. Idealizmi i kundërvihet realizmit ontologjik, ose me një fjalë ontologjisë (studim i qenies si qenie, i qenies në përgjithësi), e cila pranon një ekzistencë të pavarur nga mendimi.

Dallojmë dy forma :
1). Ajo që përpiqet për ta risjellur ekzistencën tek mendimi individual (subjektivizmi).
2). Ajo që përpiqet për ta reduktuar ekzistencën tek mendimi, në përgjithësi.
Kuptime të veqanta :
1). Në kuptimin formalizëm, (Platoni dhe Aristoteli), që e shohin thelbin e gjërave në formën.
2). Berkeley përdor termin imaterializëm.
3). Kant quan idealizëm empirik doktrinën që e deklaron ekzistencën e objekteve në hapësirë, jashtë nesh, ose të dyshimtë dhe të pavërtetueshme, ose të rremë dhe të pamundshme. Forma e parë këtu është idealizmi problematik i Descartes, i cili pranon për të pamohueshme vetëm një pohim empirik, "unë jam". Forma e dytë është idealizmi dogmatik i Berkeley "i cili e sheh hapësirën, me gjithqka ku ajo është kushti, si diqka të pamundshme, dhe që, për rrjedhojë, hedhë poshtë ekzistencën e gjërave materiale që janë aty të përmbajtura".
Kant kundërvë ndaj "idealizmit empirik" doktrinën e tij të vet nën emrin idealizëm transhendantal të fenomeneve. Kant shkruan : "Quaj idealizëm transhendantal të të gjitha fenomeneve doktrinën sipas së cilës ne i konsiderojmë ato si përfytyrime të thjeshta, dhe jo si gjëra në vete; dhe sipas së cilës kohë dhe hapësirë janë veqse forma të ndjeshme të intuitës sonë, dhe jo përcaktime të dhëna në vetvete apo kushte të objekteve të tilla si gjëra në vete."
E kundërta e kësaj është realizmi transhendantal, sipas të cilit koha, hapësira dhe objektet materiale në to, do të ishin gjëra në vete. Dhe Kant thotë :që ky realizëm transhendantal pjell idealizmin empirik, ndërsa idealizmi transhendantal lejon një realizëm empirik, pra njëfarë shkalle dualiteti ndërmjet lëndës dhe vetes sonë si qenie menduese. Këto dy forma të fundit quhen zakonisht idealizëm material.
4). Kemi gjithashtu idealizmin subjektiv (Fichte), idealizmin objektiv (Schelling), idealizmin absolut (Hegel).
Disa përkufizime :
A). Idealizmi kritik; Imazhet janë vetëm të paraqitura ndaj subjektit, por jo të krijuara nga ai. Mbi shkakun e këtyre imazheve, njeriu nuk di asgjë. Ky është konceptimi kantian.
B). Idealizmi dogmatik; Bota e jashtme është e krijuar nga subjekti i konsideruar ose i vetëdijshëm, ose në përzgjatjen e tij të pavetëdijshme.
a- Idealizmi psikologjik; Bota e imazheve është e krijuar nga aktiviteti i subjekteve individuale, njerëzore apo tjetër, apo i natyrës, e parë si një subjekt unik dhe universal. (Schopenhauer, Taine, Bergson).
b- Idealizmi racional. Bota e jashtme rezulton nga zhvillimi ose i subjekteve menduese, i arsyeve individuale, ose i një arsye të ndërgjegjshme universale, ose i një sistemi Iidesh të pavarur nga ndërgjegjet, i pavetëdijshëm sidoqoftë për ndërgjegjet njerëzore, dhe që është si një objekt në raport me këto ndërgjegje. (Fichte, Schelling, Hegel)